Ravilerin Mertebeleri Ve Hadisler İle İlgili Kavramalar Nelerdir?

Ravilerin Mertebeleri; 

• İçlerinde zabt, hıfz, muttaki, mutkin kimseler vardır. Bu vasıfları taşıyan kimselerin cehr ve ta’dillerine güvenilir.
• İçlerinden kişiliğinde Adl, rivayetinde sebt, naklinde sadık, dini yaşantısında mut’taki, hadisin rivayetinde hafız ve mutkin kimseler vardır. Bunlar adl olup hadisleri ile ihticaç olunur ve onlara güvenilir. Bu şartları taşımakla beraber vehme kapılanlardan bile rivayetler alınır. 
• Yine onlardan sadık, mut’taki ancak çokca vehme kapılan, çokça hata yapan ve yanılan gafil kimseler vardır. Bunlardan sadece terğib, terhip, zuhd ve adap ile ilgili olanları alınır. Helal ve haram konularında hadisler alınmaz. Ancak yalan söylediği açıkça bilinen kimselerin hadisleri bırakılır ve rivayetleri terkedilir. 

Hadisler İle İlgili Yazılan Eserler;

1) Ricalu’l Hadis İlmi: Ravilerin tarihi ilmi olarak da bilinir. Hadisin ravilerini doğumlarını, vefatları, hocaları, öğrencileri, memleketleri vesaire gibi ravinin tarihi ve durumları ile ilgili hususların kendisi ile bilindiği ilimdir. Hadis ricalinin tarihini bilmek rivayet derecesini senetlerin ittisal ve inkitaini bilmeye yarayan en önemli ilimlerdendir. 

2) Tabakat Eserleri: Ravilerin tarihi ile ilgili tabakat kitaplarıdır. Sahabe, tabiin ve tebe-i tabiin ve tabaka tabaka daha sonra gelenleri içine alır. Tabaka bir dönemde yaşayan raviler topluluğudur. Bazen musannif hadis üzerine belli bir mekan kaydı olmaksızın her tabakada genel olarak alır bazen de sadece bir yerin ravilerini alır. 

3) Haber: Bu kelime hadis kavramı ile eş anlamlı olduğu gibi ıstılahda’da aynı olduğu söylenmiştir. Bazı alimler haberin sahabe ve tabiinden aktarılan olduğunu, diğer başkaları ise haberin hadisten daha genel olduğunu hem peygambere hem de sahabelerden aktarılan şeyler olduğunu söylemişlerdir.

4) Eser: Sözlükte bir şeyin ardında bıraktığı iz anlamına gelir. Istılahta iki anlamı vardır. Hadisin eş anlamlısı olup ıstılahda aynı şeyi ifade etmesi ve hadisten farklı olup sahabe ve tabiinden söz ve fiil olarak aktarılan ifadelerdir. 

5) Ravi: Hadisi nakleden kimseye denilir. Kabul ve red açısından Ravinin durumunda maksat cerh, ta’dil ve tahammül gibi bakımından durumunun bilinmesidir. Rivayetin durumundan maksat hadislerin kabul ve red açısından hükmünün ortaya çıkması için senetteki ittisal veya inkıta ile hadislerdeki illetin bilinmesidir. 

6) Mervi/Metin: Resulullah’a, sahabe veya tabiine izafe edilen şeylerdir. Ravi hadisi aldığı kişiden aktaran kişidir. Mervi ya da Metin rivayet yoluyla nakledilen hadistir. Onu rivayet edenlere ravi veya senedin ricali denir. 

7) İsnad: Hadisi nakleden ravileri rivayet sırasına göre zikrederek hadis metnini ilk söyleyenine ulaştırmak manasındadır.

Tabiinden Muhammed Sirin (r) şöyle der; Önceden isnat soruyorlardı fitne olayı meydana gelince, ravilerinizin isimlerini bize söyleyin demeye başladılar. Bu suretle sünnet ehlinden olanların hadisleri alınır bid’at ehli ise terk edilir. 

Hatta alimler isnad ilmi ile ilgili şunları söylemişlerdir.

Muhammed bin Sirin: Bu ilim dindir. Dininizi kimden aldığınıza dikkat edin.

Evzai: İlmin yok olması isnadın yok olmasıyladır.

Sufyan Es-sevri; İsnad müminin silahıdır, yanında silah olmayan ne ile savaşacaktır. 

Abdullah bin Mübarek: İsnat dindendir. İsnat olmasaydı herkes istediğini söylerdi. 

İsnat ilmini ilk kullanan İbni şihab Ez zuhr-i dir. 

Görüldüğü gibi isnad fitne olayından sonra ortaya çıkan siyasi ve itikadi grupların kendi görüşlerini desteklemek diğer grupların görüşlerini ise kötülemek amacıyla hadis uydurmaları üzerine önemli bir tedbir olarak uygulanmaya başlamıştır. Verilen bilgilerden isnadın hicri birinci başı ve ikinci yarısından itibaren uygulanmaya başlandığı ve zamanla gelişim yaygınlaşarak hicri bir asrın sonlarına doğru hadisin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. 

Genellikle hicri bir asırda hadisler şifayi olarak nakledilir. İkinci asırda ise yazılı olarak rivayete başlamışlardır. Dolayısıyla Hicri ikinci asrın başlarında başlayan tedvin faaliyeti kısa sürede yaygınlaşmıştır. 

8) Musannef: Hadisleri konularına göre tertip etmeye tasnif etme bu şekilde meydana getirilen eserlere musannef denilmektedir.

Başlıca Hadis Kitapları;

1- Müsnedler: Senedin çoğulu olup, her sahabiden gelen hadislerin sahih, hasen ve zayıf olmasına bakılmaksızın o sahabenin adı altında toplandığı eserlerdir.

2- Mücemler: Hadislerin sahabe isimlerine, şeyhlerine veya belde isimlerine göre alfabetik olarak derlendiği kitaplardır.

3- Cami Hadisler: Dinin her alanıyla ilgili hadislerin toplandığı eserlerdir. Fıkıh, iman kitabı, taharet kitabı, ibadetler, muamelat, nikah, siyer, tefsir adak gibi. 

4- Sunen: Fıkhi konulara göre düzenlenmiş ve hüküm çıkarmak için fakih’lere kaynak olmak üzere sadece merfu hadisleri içerir. 

5-Musannefler: Muhadislere göre fihristleştirilmiş ve bablara göre tertip edilmiş, içinde merfu, mevkuf ve maktu hadislerin olduğu eserlerdir. Nebevi hadisler, sahabe sözleri, tabiin fetvaları ve etbau tabinin fetvalarını içerir. 

6- Muvattalar: Sözlükte kolaylaştırılmış demektir. Hadisçilerin ıstılahında babalara göre düzenlenmiş merfu, mevkuf ve maktu rivayetleri içine alan eserlerdir. Muvattalar musanneflerle aynıdır. 

Nasih ve Mensuh Hadisler;

Hadis ilminin önemli konularından biri olan nesh, birbirine zıt olan iki hadisin birleştirilmesi ve uzlaştırılması mümkün olmadığında aralarında bulunduğuna hükmedilen bir iptal keyfiyetinin olduğuna, yani biri ile ge­tirilen hükmün diğeri ile getirilen hükme son ver­diği hükmünü çıkarmaya denir. Genelde emirlerde mümkündür. Sadece haber içeren hadislerde kullanılması caiz değildir.

Hadis İlminde Ravi’ye Ait Kavramlar;

1- Aba ve Ebna: Tüm ravilerinin aralarında kan bağı bulunması.

2- Adalet: Ravinin dinin emirlerine tam bağlı ve yalancılıkla suçlanmış bir kişi olmaması.

3- Ahz: Ravinin bir şeyhten hadis alması.

4- Cerh ve Ta’dil: Hadis rivayet eden ravîlerin dini ve bilimsel açıdan araştırılıp incelenmesini konu edinen ilim dalı.

5- Cerh: Ravinin kusurlarından ötürü rivayetinin reddedilmesidir.

6- Saduk: Ravinin güvenilir olması.

7- Sika: Ravinin ‘güvenilir’ özelliğini ifade eder. Bir ravinin güvenilir olması ise adalet ve zabt özelliklerine sahip olmasıdır.

8- Zabt: Ravinin hocasından aldığı hadisi rivayet edene kadar ezberinde tutması, onu tereddütsüz ve hatasız şekilde nakletmesidir.

Hadis Kitaplar İle İlgili Kavramlar;

1- Musnid: Hadisi senedi ile rivayet edendir. 

2- Cami: Bir konuya ait hadislerin toplandığı hadis kitapları.

3- Kütüb-i Sitte: Hadislerin toplandığı geçerli altı büyük hadis kitabı.

4- Müsned: Hadislerin, ilk kaynağı olan sahabiye göre toplandığı hadis kitabı.

5- Sünen: Ahkama dair hadisleri toplayan hadis kitapları.

6- Dirayet: Fakih’in rivayetleri akla ve bilime aykırı bularak, kendi cehd ve gayreti ile doğruyu bulma çabası. Dirayet ehli; Hadisleri mutlak nas kabul eden rivayetçi-nakilci yaklaşımın aksine akıl, bilim ve felsefeye önem veren akılcı yaklaşım sahiplerini ifade eder.

7- Eser: Sahabenin sözlerinin de içinde olduğu hadis.

8- Garîb: Şaz veya aykırı haber, tek bir kişiden gelen nakil.

9- Gayri Metluv Vahiy: Hadisler bazı yorumlara göre okunmamış vahiylerden oluşur.

10- Gayri Sahih: Senet itibarıyla sıhhat şartlarını taşımayan hadisler için kullanılan değerlendirme ifadesidir.

11- Haber: Kur’an, hadis, ashab ictihadı.

12- Haber-i Ahad: Bir veya iki-üç kişinin yine bir veya iki-üç kişiden naklettiği haberdir.

13- Hadis Hafızı: Hadis ilminin birçok usul ve ayrıntısını bilen ve en az yüz bin hadisi senetleriyle beraber ezberlemiş olan kişi.

14- Hadis Hakimi: Rivayet edilmiş olan bütün hadisleri metinleriyle, senetleriyle, ravilerinin tarihleriyle, cerh ve ta’dilleriyle ezberleyen ve ihata eden kişidir. Zan olunduğuna göre hakim, yalnız İmam-ı Buhâari’dir.

15- Hadis-i ahad: Bu şekilde Rasulullah’tan rivayet edilen hadise denir.

16- Hadis-i Kudsi: Manası Allahü teâlâ tarafından bildirilip de, sözleri Rasulullah’ın kendi lafızlarıyla aktardığı hadis.

17- Hasen: Güzel anlamında, sıhhat şartlarını taşımayan, ancak güzel bulunan “kusurlu” hadisler.

18- İmla: Söyleyerek yazdırma.

19- İsnat: Bir hadisi ravilerinin isimlerini zikrederek rivayet etmek.

20- İsrailiyat: Yahudilere ait mitolojik rivayetleri hadis denmesi.

21- Kezzab: Yalancılar, mevzu (uydurma) hadislerin uydurucuları, çoğ. kezzabin

22- Meşhur: İkiden çok fakat sınırlı sayıda kişi tarafından rivayet edilmişken ikinci ve üçüncü asırlarda şöhret bulup büyük bir topluluk tarafından naklolunan haberdir.

23- Metluv Vahiy: Kur’an için kullanılan vahiydir.

24- Muhaddis: Hadis ilmiyle uğraşan kimseye denilir.

25- Muhadram: Rasulullah’ın döneminde yaşadığı ve müslüman olduğu halde efendimizi göremeyen kimse.

26- Muharriç: Bir hadisi isnatsız olarak nakleden kişi.

27- Münker veya şaz/merdûd, zayıf ravinin sika ravilere ters olan rivayetidir.

28- Mütevâtir: Yalan söylemek üzere ittifakları imkansız ve düşünülmeyen bir topluluğun verdiği haberdir. En güvenilir rivayetler için kullanılır. Örneğin; Zekatın miktarını bildiren “Mallarınızın kırkta birini zekat olarak getirip veriniz.” hadisi mütevatirdir.

29- Nesh: Bir ayet veya hadisin diğerinin hükmünü kaldırması, “mensuh”; neshedilen

30- Rivayet: Bir sözü veya bir hadiseyi nakletmektir. Rivayet edene râvî, nâkil denilir.

31- Sahabe: Resulullah zamanında yaşayıp, onunla görüşmüş ve müslüman kimselere denilir.

32- Sahih: Senet itibarıyla sıhhat şartlarını en iyi taşıyan hadisler için kullanılır. 

33- Senet: Bir metni kaynağına götüren nakil veya rivayet zincirine denir.

34- Sıhhat şartları: Hadislerde geleneksel hadisçilere göre rivayet zinciri itibarıyla bozukluk olup olmadığını ifade eder. Ancak hadisleri ayıklayarak temizleme ve bu hadislerden kabul edilebilir kaynaklar oluşturma eğilimindeki bazı eğilimler bu hadislerden akla, Kur’ana, İslam’ın ruhuna, fıtrata ve tabiata, tarihe aykırı olmama gibi “yeni şartlar” ile sıhhat şartlarını genişletmişlerdir.

35- Sika: Sözüne güvenilir kişi.

36- Siret: Rasulullah (s)’in hayatı, ahlâkı ve dış görünüşünu kapsayan her şeydir.

37- Sünnet: Rasulullahın pratik uygulamaları, hükümler, ashabının, tabiinin ve ümmetin örnek aldığı gidişattır.

38- Sünnetullah: Allah’ın sünneti, tabiat kanunları.

39- Şeyhü’l Hadis: Kendisinden hadis rivayet olunan kişidir. İmam da denilir.

40- Tabiîn: Sahabe zamanında yaşayan, ancak Rasulullah’ı görmeyen kişi.

41- Tebeut Tabiin: Tabiin zamanında yaşayıp onlardan hadis nakleden Müslümanlar.

42- Tevsik: Doğruluğu kanıtlama.

43- Vahid Haber: Tek bir kişiye dayandırılan haberlerdir.

44- Cerh: Sözlükte yaralama anlamındadır. Vücutta bir yara meydana gelip ondan kan akmasına denir. Mesela şahidin yalan gibi Adaletine zarar verecek bir durum tespit edilirse o cerh etti denilir. Istilahda ravinin adaletini düşüren bir vasfın ortaya çıkması veya hıfzi ve zaptına helal gelmesi ve bu şekilde rivayetin düşmesine yada zayıf kabul edilip red edilmesidir. 

45- Tecrih: Ravin’in rivayetine zayıf kılacak veya rivayetin kabulüne engel olacak sıfatlarla vasıflandırılmasıdır. 

46- Adl: Doğruluğunu ifade eden dürüst kimsedir. Istılahta ise dindarlığına zarar gelmeyen, bu yüzden verdiği haber ve şehadetiyle beraber eda ehliyetinin şartları da gerçekleşirse kabul edilir.

47- Ta’dil: Raviyi tezkiye edecek yani temize çıkaracak bir özelliği ile anmaktır. Böylece adaleti tespit edilmiş olup getirdiği haberler kabul edilir. 

48- Müsned: Destekledi yada nispet etti gibi anlamlara gelir. Istılahta ise sahabe isimlerine göre tasnif edilmiş hadis, senedi merfu ve muttasıl olan hadise bazen de sened anlamında kullanılmaktadır. 

49- Muhaddis yada Hafız: Hadis ilminin hem rivayet hem de dirayet yönüyle ilgilenip bir çok ravi ve rivayet hakkında bilgi sahibi olan kişidir.

www.gurselgurbuz.com