Teyemmüm Nedir?

Teyemmüm/التيمّم sözlükte: Yönelmek yada kast etmek gibi manalara gelir.

İslam Istılahında Teyemmüm: Suyun bulma imkanının bulunmadığı durumlarda niyet ederek abdest ve gusül için iki eli temiz toprak ya da toprak cinsinden olan maddeye sürerek yüzü ve iki kolu mesh etmekten ibarettir. Bunun delili;

 وَاِنْ كُنْتُمْ مَرْضٰٓى اَوْ عَلٰى سَفَرٍ اَوْ جَٓاءَ اَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَٓائِطِ اَوْ لٰمَسْتُمُ النِّسَٓاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَٓاءً فَتَيَمَّمُوا صَع۪يدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَاَيْد۪يكُمْۜ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا 

Şayet hasta olur, yolculukta bulunursanız veya sizden biri ihtiyaç gidermeden gelirse veya kadınlarla birlikte olur ve su bulamazsanız, temiz toprakla teyemmüm edin. Yüzlerinizi ve ellerinizi mesh edin. Şüphesiz ki Allah, (günahları affeden) Afuv, (günahları bağışlayan, örten ve günahların kötü akıbetinden kulu koruyan) Ğafûr’dur. (Nisâ, 43)

Yeryüzü bana mescid toprağı temiz kılındı. (Buhari) 

On sene için dahi olsa su bulamayan için toprak temizdir. (Ebu Davud)

Bu ayet ve hadislerin ışığında su bulunmadığı takdirde toprak ile teyemmüm almanın meşruluğu bu şekilde meşru kılınmıştır.

Teyemmüm belli şartlar sebebiyle ister yolculuk, ister mukimlik durumunda olsun, ister bayan ya da erkek olsun, su ile abdest ve gusül temizliği yapılamayan durumlarda kişilerin temiz toprak ile teyemmüm alması Rasulullah’tan bugüne kadar ümmetin icma ettiği bir hükümdür.

Teyemmümün Şartları 

1- Teyemmüm için kesin olarak suyun yokluğu; Suyun bulunmamasıyla ister hasta, ister sağlıklı, ister yolcu ve ister mukim olsun, su bulamayan kimseler için teyemmüm almak farzdır.

• İçecek suyu olan bunu kullandığında içecek su bulamayan kimse teyemmüm alır. 

• Eğer suyu bulmuş ve onu alabilecek ucuzlukta bir ücret ise bu suyu satın alır, eğer çok pahalıysa teyemmüm eder.
• Yerleşim bölgelerinde zanni galiple su aramalıdır.

Nitekim; Sahabelerin su ve yemek için zorunlu olan suları dışında suları olmadıkları takdirde onlar teyemmüm ederdi.

2- Teyemmüm için suyu kullanmaya engel olan durumlar; 

• Suya engel olacak olan durumlar söz konusu olduğunda teyemmümün caiz olduğu durumlar vardır. Örneğin; Yırtıcı hayvanların olması yada düşmanın olması benzer engelleyici bir durum söz konusu ise kişi teyemmüm alır.

• Su kullanıldığında hastalığın ya da iyileşmenin gecikmesine sebep oluyorsa ve bu bilgi ve tecrübe ile sabitse su kullanılmaz.
• Soğuk havada, soğuk suyun kendisini hasta etmeye sebep olacak zanni galip söz konusu ise, bu kimse teyemmüm ile namaz kılabilir.

Mezheplere göre soğuk havada teyemmüm almanın hükmü;

Şafi Mezhebi: İster abdestsizlik yada ister gusülsüzlük durumunda olsun namazı iade etmesi gerekir.

Hanefi Mezhebi: Soğuk su ile yıkanmak zarar verebileceği zanni galip söz konusu ise abdestte değil gusülde iade olacağını söylemişlerdir.

Hanefiler bunu şu delille ispatlamaktadırlar. Zat-üs selasil gazvesinde Amr bin As rivayet ediyor, soğuk bir gecede ihtilam oldum, gusledersem helak olacağımdan korktum ve sabah namazını ordu’ya teyemmümle kıldırdım. Medine’ye döndükten sonra bunu Rasulullah’a haber verdiler. Resulullah (Aleyhisselam) Ey Amr sen cünup olarak mı namaz kıldırdın? Diye sordu. Yıkanmama engel olan durumu zikrederek, ben Allah’ın kendi kendinizi öldürmeyiniz Allah size karşı merhametlidir. buyurduğunu işittim dedi. Bu yüzden de Resulullah (aleyhisselam) güldü ve hiçbir şey demedi. (Abu Davud)

3- Namaz vaktinin çıkma korkusu ile teyemmüm almanın hükmü;

Maliki Mezhebi: Namaz vaktinin çıkma korkusu ile teyemmüm almayı caiz görmüştür.

Şafi Mezhebi: Namaz vaktinin çıkma korkusu ile teyemmüm almayı yasaklamıştır.

Hanefi Mezhebi: Bayram ve cenaze namazı gibi başka bir namazın yerine kılınamayacağı durumlarda bu namaz türlerinde çıkma korkusu şartını yerine getirerek teyemmüme izin vermiştir. Diğer normal beş vakit ve cuma namazları için teyemmüma izin verilmemiştir.

Hanefi ve Şafii mezhebine göre; Suyun soğukluğu durumunda farz olan abdesti terk eden ve teyemmüm alan kişinin namazını iade etmesidir. Zaten tercih edilen görüş budur. 

Maliki ve Hanbeli mezhebi göre; Farz olan abdesti teyemmümle alan kimselerin namazlarını iade etmesi müstehaptır. Zaruretlerde bu mezheplere göre fetva verilebilir.

Gusül abdestini terk ederek teyemmüm alan kimsenin namazını iade etmesi şafi mezhebi dışında üç mezhebin delillerinin kuvvetli olması nedeniyle namazın iade edilmesi gerekli görülmemiştir. Ama bu kimse suyu kullanmaya güç yetirebildiği anda gusletmesi gerekir.

Dolayısıyla Maliki mezhebi namaz vaktinin çıkma korkusu ile teyemmüm almaya cevaz verse de diğer üç Mezhep imamları teyemmüm alınmasına cevaz vermemişlerdir.

Teyemmümün farzları ve keyfiyeti nelerdir? 

1- Niyet Almak: Teyemmüm ister abdest için yada ister gusül için niyet etmek farzdır. Bunlar Namaz, tavaf, mushafa el sürmek, Kur’an okumak ve farz dışında olan sünnet ve mendup gibi tüm ibadetler için yapılabilinir.

2- Yüz ve ellerin mest edilmesi: Bu temiz bir toprak ile ya da toprak cinsinden olan şeylerle teyemmüm yapılabilir. Duvar, tuğla, priket üzerinde toz kitlesi olan halı, hasır, kilim, seramik, cam ve benzeri şeylerle teyemmüm alınabilir.

Teyemmümün yapılışı iki türlüdür; 

1- Malik ve Hanbeli mezhebine göre: Toprağa bir kez vurmak suretiyle yüz ve ellerin meshedilmesi.

2- Hanefi ve Şafi mezhebine göre; Toprağa iki kez vurularak biri el ile yüz diğeri ile eller ile bileklerden dirseklere kadar olan bölgelerin meshedilmesidir.

Hanefi ve Şafi mezheplerinin delili; Teyemmüm iki vuruş iledir. Biri yüz için diğeri de dirseklere kadar eller içindir. (Elbani bu hadis için zayıf olduğunu söyledi)

Her iki şekilde yapılan teyemmüm ile ilgili Rasulullah’tan gelen rivayetler söz konusudur. İsteyen ikisinden birini tercih ederek amel edebilir. Tercih edilen görüş Maliki ve Hanbeli mezheplerinin görüşüdür.

Mezheplerin ittifakıyla teyemmümün sünnetleri;

a) Besmele ile başlamak.

b) Sıraya riayet etmek (önce yüz sonra eller) 

c) Sağdan başlamak.

d) Mesten sonra el parmaklarının tahlillenmesi yani birbirini içerisine girdirilmesi.

Mezheplerin ittifakı ile teyemmümün mekruhları; 

a) Meshin tekrar edilmesi.

b) İkiden daha fazla toprağa vurulması.

c) Yüz sınırlarını ve dirseklerinin sınırlarını aşılması.

d) Sünnetin herhangi birini terk etmek.

Mezheplerin ittifakı ile teyemmümü bozan şeyler;

a) Abdeste bozan her şey teyemmümüde de bozar.

b) Suyun bulunmasıyla teyemmüm bozulur.

Namaz esnasında su özrünün ortadan kalkmasıyla mezheplerin ihtilafı;

Şafi ve Maliki mezheplerine göre: Özür ortadan kalkmadan önce namazına teyemmüm ile kılan kimselerin namazlarının bozulmadığına hükmetmişlerdir.

Hanefi ve Hanbeli mezheplere göre: Namaz içerisinde namazını bitirmeden önce suyun bulunması söz konusu olursa namaz bozulur ve su ile abdest almak suretiyle namaz iade edilir.

Mezhepler arasında ihtilafı birleştirmek adına namazın çıkma korkusu var ise Şafi ve Maliki mezhebine göre amel edilir. Eğer namaz çıkma korkusu yoksa Hanefi ve Hanbeli mezhebine göre amel edilir.

Sahabeler teyemmüm ile namaz kıldıktan sonra bir kısmı su bulduktan sonra namazlarını iade etmiş diğerleri iade etmemiştir. Resulullah Aleyhisselam’a bu durum söylendiğinde Resulullah onlara namazları iade etmeyenlere sünnete uygun davrandın, sen namazın mükafatını aldın. Abdest alıp da namazını iade edene de senin için iki ecir vardır. Demiştir. (Ebu Davud) 

Abdest ve teyemmüm alamayacak olan kimselerin durumu;

Bu konuda mezhepler arasında ihtilaf söz konusudur. 

Hanefi mezhebine göre: Namaz kılanlara benzeyecek bir şekilde namazını şekilsel olarak kılar. Ne zaman abdest almaya ya da teyemmüm almaya güç yetirirse namazını iade eder.

Şafi mezhebine göre; Namazını kılar, suya ulaşabildiğinde namazını iade eder, toprağa ulaşırsa namazını iade etmez.

Maliki mezhebine göre; Her iki temizlik durumunu kaybeden kimselerin namazların düşmesidir yani namaz kılmazlar ve kaza da etmezler.

Hanbel’in mezhebine göre tam olarak namaz kılar iade etmez. 

Tercih edilen görüş Hanbeli mezhebinin görüşüdür. 

Bunun delili Ayşe annemizin gazvelerden birinde aldığı kolyeyi kaybetmiş ve gerdanlığı aramaya giden birkaç sahabe namaz vakti girince su bulamadılar ve abdestsiz olarak namaz kıldılar. Resulullah Aleyhisselam’ın yanına gelince hallerini ona arz ettiler bunun üzerine teyemmüm ayeti nazil oldu. Resulullah onların yaptıklarını yalanlamadı ve namazlarını iade etmelerini istemedi. (Buhari) 

Teyemmüm ne zaman yapılır?

Yolcu yada mukim su bulamazsa ve suyun bulunduğu yerden bir milden fazla uzak ve ulaşma imkanı yoksa bu kimse teyemmüm yapar. Hasta ya da aşırı soğuk varsa yine teyemmüm yapar.

Teyemmüm nasıl yapılır? 

Önce iki el toprağa vurulup silkelenir sonra her iki el ile yüz mesh edilir. Eller aynı şekilde tekrar yere vurularak silkelenir ve sol ile sağ, sağ ile sol kol dirseklerle beraber teyemmüm yapılır. 

• Gusül teyemmümü abdest teyemmümü yerine geçer.
• Teyemmümde niyet farz abdeste müstehaptır. 
• Teyemmümle kişi ister farz ve ister nafile namaz olsun kılabilir.
• Cenaze ve bayram namazı kaçırma korkusu varsa, bir kimse teyemmüm ile yapabilir ama bu cuma namazı için bu söz konusu olmaz.

Teyemmüm sadece toprakla mı yapılır?

Toprak cinsinden olan taş, kum ve üzerinde toz kitlesi olan seramik, cam, halı ve hasır gibi şeylerle yapılır.

Gürsel Gürbüz