Musned/Muttasıl Ve Mursel/Munkati Açısından Hadisler

Resulullah aleyhisselatu vessellemin fiili, sözlü ve takriri hadisleri senet ve metin olmak üzere iki kısımda ortaya çıkar.

Birincisi: Müsnet yani senet bakımında muttasıl olan hadisler.

İkincisi: Mürsel yani ravi açısından munkatı olan hadislerdir.

1- Muttasıl/Musned Hadis Nedir?

Resulullah’tan sadır olmuş söz, fil ve takriri sünnetler en son raviden peygamber aleyhissalatu vesselleme kadar bütün ravilerin isimleri zikredilmiş ve hiçbiri ravi atlanmamış hadislere müsnet ya da muttasıl hadis denilir.

Mezheplere Göre Müsned/Muttasıl Hadislerin Kısımları

Hanefi mezhebine göre ravi’lerin adetlerine göre Mütevatir, Meşhur ve Ahad kısımlara ayrılır.

Cumhur ulemaya göre müsned hadisler Mütevatir ve Ahad hadislerden oluşur. Hanefilerde meşhur olan hadisler cumhura göre Ahad hadisler kapsamındadır.

Bu ümmet Müsned hadislerde olan Mütevatir ve Meşhur hadisler ile amel etme konusunda ittifak etmiş iken müsned hadisin Ahad kısmıyla amel edilirken rivayet eden ravide bazı genel ve özel şartlar ileri sürmüşlerdir.

Bu meselenin daha iyi incelenebilmesi için müsnet/muttasıl hadisler dediğimiz Mütevatir Meşhur ve Ahad hadisleri kısım kısım inceleyeceğiz.

Mütevatir Hadislerin Mahiyeti Nedir?

Mütevatir hadis: Resulullah aleyhisselatu vessellem’den yalan üzere ittifak edilmesi aklen mümkün olmayacak sayıda sahabe topluluğunun sonra ondan sonraki tabiin, sonra etbau tabiin devrinde ve aynı özellikte nesilden nesile rivayet ettiği sünnettir.

Mütevatir olarak rivayet edilen bu hadislerin sayısı 5,10 ve 20 şeklinde belirlense de genel açıdan bu şart aranmaz. Bu tamamıyla rivayet edilen hadisin kesin bir şekilde doğrulu konusunda şüphe olmaması ve vicdanın kanat etmesidir.

Mütevatir Hadis Lafzi ve Manevi Açıdan İki Şekilde Görülür;

Lafzi Hadis: Bu Resulullah efendimiz aleyhisselatu vessellemden sadır olan sözlerdir. 

Misal; Yalan yere bana kim bir hadis isnat ederse ateşte yerini hazırlasın. (Buhari)

Bu hadis lafız açısından mütevatirdir.

Manevi Hadis: Bu ise gelen hadisin mana açısından Mütevatir sünnet olmasıdır. 

Buna misal: Ameller niyetlere göredir. (Buhari)

Dolayısıyla fiili sünnetler arasında manevi mütevatir çoktur.

Misal: Beş vakit namazın rekatları, vakitleri, kılınış biçimi, zekatın nisap miktarı, haccın nasıl ifa edildiği ve İslam’la ilgili birçok meseleler manevi Mütevatir yoluyla bize ulaşmıştır. Hatta Mehdi ile ilgili gelen yaklaşık 52 hadis manevi Mütevatir hükmündedir.

Mütevatir Sünnetin Hükmü Nedir?

Bu subuti kat-i olması sebebiyle itikat, ibadet, muamelat ve her meselede bizim için hüccet ve onun inkarına gelince bu küfürdür.

Meşhur Hadis’in Mahiyeti Nedir?

Meşhur hadis kavramını açıklayan Hanefilere göre Resulullah aleyhisselatü vessellemden Muttasıl bir şekilde rivayet edilen bir ya da iki ravi tarafından rivayet edilip, özellikle 2 ve 3 asırda meşhur olup tevatür derecesine ulaşmış olan hadislere denilir. Bu tanım Hanefilerin tanımıdır.

Meşhur Hadise Misal: Mestler üzere mest etmek yine Kadının halasının veya teyzesinin üzerine nikahlanmasının haramlığı hakkındaki hadisler. (Buhar)

Her ne kadar meşhur hadisler kesin olmayıp zan mertebesinde olması ve Müslümanlar arasında şöhret bulması sebebiyle kalbin, vicdanın ve İslam’ın ruhuna uygun oluş sebebi ile kendisi ile amel edilir.

Meşhur Hadisin Hükmü Nedir?

Meşhur hadis zan ifade ettiği için bazı alimlere göre itikatta amel edilmez, demişlerdir. 

Bazı alimler ise muttasıl olduğu ve sahih bir şekilde rivayet edildiği sürece itikatta, amelde, ibadetler ve muamelatta hüccet olur demişlerdir. 

Ahad Hadislerin Mahiyeti Nedir?

Ahad hadis terim olarak 3 tabakadan yani sahabe, tabiun ve etbau tabin neslinden ravi sayısı 1, 2 ve daha çok olup ama tevatür ve meşhur seviyesine ulaşmayan hadislere denilir. Resulullah aleyhisselatü vessellem’den varid olan hadislerin birçokları Ahad hadistir.

Ahad hadisler zanni bilgi ifade eder ve kesinlik ifade etmez. Bu hadislerin Resulullah’tan ittisali şüpheli görülmüştür. Böyle bir hadisin ravilerinde bazı şartlar aranılır bu şartlar eğer söz konusu olursa bu hadisler galb-i zanni olurlar.

Ahad Hadislerin Hükmü Nedir?

Bu hadislerin teşrideki yeri onun ibadet ve muamelatta amel edilebilmesidir.

Diğer taraftan Ebu Hanife, İmam Malik, İmam Ahmed ve İmam Şafi gibi müctehid alimlerimiz sahih hadislerin rivayet şartlarına hayız olan haberi vahid-i şer’i bir delil olarak kabul etmişlerdir.

Şunu ifade etmek gerekir ki eğer hadisler müsnet/muttasıl hadisler ise ve sahih olarak bize gelmiş ise onun amel edilmesi gerekir. Mütevatir hadisin birçok kimseden rivayet edilip onun mütevatir hadis hükmünü almasının sebebi o günün zamanında meşhur olan olaylar konusunda hadis ve amel edilmesi ile ilgilidir. Ahad hadislere gelince o gün olayların ahad konusunda gündeme gelmediği için Mütevatir gibi gelmemiştir. Dolayısıyla o gün olayların gerçekleşmediği ve sonraki devirlerde ehad hadislerle amel edilmesi onun teşride delil olmaz diyenlerin söylediklerini yalanlamaktadır.

Hiç şüphesiz Ahad hadis Musned yani Muttasıl olduktan sonra ve ravilerin’de aranan şartlar söz konusu olur ve sahih bir rivayet varsa hiç şüphesiz bu rivayetle amel edilir.

2- Mürsel/Munkati Hadisin Hükmü

Bir ravinin rivayet ettiği hadisin senedinde bulunan ravilerin isimlerini tamamen ya da kısmen zikretmeyerek yani inkıta ederek rivayet edilen hadislere Mürsel ya da Munkati hadis denilir. Başka bir ifade ile Mürsel/Münkati hadis Tabiinin kendisinden hadis aldığı sahabenin adını atlayarak peygambere nispet ettiği hadistir.

Mursel hadis Resulullah aleyhisselatu vesselleme nispet edilen bir hadisin kesintili/inkati olmasıdır. Peygamber ile olan irtibatın kesilmesi olarak rivayet edilen Mürsel/Münkati hadisler zahir veya gizli olarak ortaya çıkar.

Zahiri Açısından: Mürsel/Munkati Hadisler Dört Şekilde Görülür;

1- Sahabe Mürsel hadisleri: Bu bir sahabenin kendisinden işittiği sahabenin ismini zikretmeden Rasulullah’a nispet ettiği hadistir.

Misal: Resulullah devrinde çocuk yaşta olan İbni Abbas rivayet ettiği hadislerden pek azını peygamberden ve çoğu hadisleri ise Ömer, Ali ve diğer sahabelerden işitmiştir.

Sahabe Mursel Hadisin Hükmü;

Sahabe mursel hadisi ile amel etmek icma ile vaciptir. Çünkü sahabe adil kimselerdir.

2 – Tabiin ve Etbau Tabinin Mürsel’i

Bu hadislere gelince tabiinden ya da etbau tabiinden olan alimler Şabi, Hasan El Basri, Said bin Musayyeb, Ata, Dahhak gibi kimseler sahabe zikretmeksizin doğrudan doğruya peygambere isnat ettiği hadislerdir.

Tabiin ve Etbau Tabinin Mürsel’i Hükmü;

Mezhep imamlarına göre Tabiin ve Etbau tabiin mürselleri hüccettir. Çoğu kelamcıların görüşü de böyledir. 

3- Üçüncü nesilden sonraki asırlarda yaşayan ravi’lerin Mürseli: Bunlar Adil, Zapt ve Sika ravilerin mürseli mezhepler arasında hüccet oluşu ihtilaflıdır.

Misal: Hanefi mezhebinde de ihtilaf söz konusudur. İmam Kerhi kabul eder ama İsa bin Eban kabul etmez.

4-  Müsnet ve Mürsel olarak rivayet edilen hadisler.

 Mürsel/Munkati hadisler: Alimlerin bir kısmı müsnet olması sebebiyle bu hadislerle amel etmişlerdir. Mürsel’i kabul etmeyenlere gelince bu mesele ihtilaflıdır.

Misal: 

 لا نكاح الا بولي

Nikah ancak veli vasıtasıyla akdedilir.

Bu hadisi İsrafil bin Yunus Musned olarak Şube bin Haccac ve Süfyan es-Sevri Mürsel olarak nakletmiştir.

Başta Hanefiler olmak üzere diğer Mezhep imamları da bu bu hadisi bazı şartlar üzere kabul görmüşlerdir. Özellikle bu hadis daha kuvvetli bir delile muhalif görüldüğünde bu konuda umumi üzere kabul edilir demişlerdir.

Batini/Gizli İnkita Mürsel Hadisler;

Bu Hadise gelince ravi’leri tamamen zikredilmesine rağmen ravisinde kusur veya hadisin metninde daha kuvvetli delilleri aykırılık bulunan bir hadisi mana batini esas yönde munkati saymışlardır. Bu sebeple bu hadisin peygambere nispet edilmesini şüpheli görmüşlerdir ve böyle bir hadiste amel etmemişlerdir.

Ravi’de Aranan Şartlar;

Muhaddisler bir ravinin rivayet ettiği hadisi kabul etmek için onlar temelde dört şart mutlaka olması gerektiğini ortaya koymuşlardır. 

1- İslam  2- Akıl 3- Adalet 4- Zapt 

1- İslam: Burada İslam’dan kasıt kişinin Müslüman olması ve dinini yaşayan kimse olmasını ifade eder. Bir kafir, müşrik ya da münafıktan hadis alınmaz.

2- Akıl: Bu akılda bir noksanlığın olmayışı, olgun ve buluğ çağına gelen kimsedir. Çocukluk, delilik, bunaklık, unutkanlık ve buna benzer problemli olan kimselerden hadis alınmaz.

3- Adalet:  Adaletten kasıt kişide bulunan olgunluk, dini yaşantısı, doğru, dürüst, sadık ve adaletli olmasını ifade eder. Adaletin zıttı zalim, yalancı ve sahtekardan hadis rivayet edilmez. Fasık, mücrim, günahkar ve zayıf karakterli kimselerden hadis alınmaz.

4- Zapt: Bir kişide rivayet ettiği hadisi anlamış ve o hadisi muhafaza etmiş kimseyi ifade eder. Alimlerimiz zapt vasfı ancak dört şekilde meydana gelebileceğini ifade etmişlerdir.

a) Rivayet edilen sözün manasını tam olarak bilmesi.

b) Rivayeti tam manasıyla bilmesi ve hiçbir şekilde kaçırmaması

c) Rivayet edilen hadisi ezberlemesi

d) Hafızasında ezber tutması.

Mezhep İmamları Ahad Hadislerle İlgili Bazı Şartlar Ortaya Koymuşlardır.

Hanefilere göre haberi vahidin kabul edilebilmesi için gereken şartlar;

1- Daha kuvvetli bir delil olan Kur’an, Mütevatir ve Meşhur hadislere aykırı olmaması.

2- Kıyasa ve şeri esaslara aykırı olmaması.

3- Ravinin rivayet ettiği hadise aykırı amelde bulunmaması.

Maliki mezhebinin haberi vahit’i kabul etme şart;

1- Medine halkının ameline aykırı olmaması.

2- Sahih kıyas ve şerri kaidelere muhalif olmaması.

Şafilerin haberi vahit ile amel etme şartları;

Şafi mezhebi Hanefi, Maliki ve Hanbelilerin ortaya koyduğu şartları dışında onlar sadece şu şartı öne sürmüşlerdir;

1- Gelen haberi vahit hadislerin senedi sahih ve muttasıl yani kesintisiz olursa amel edilebilir demişlerdir.

Hanbeli mezhebinin haberi vahit amel şartları;

Bunlar da aynı Şafi mezhebine göre hareket etmişler ve bunlara ek olarak da ehad hadisin senedinde inkıta/kesintisiz olma şartını aramamış ve Mursel hadislerle amel edilebilirliğini de söylemişlerdir.

Muttasıl ve Munkatı Hadisler;

• Bir rivayetin senedinde Hz. Peygamber ﷺ’den, kitap müllefine kadar hiç – 
• kopukluk bulunmazsa bu rivayet MUTTASIL diye isimlendirilir.
• Kopukluk senedin başında olursa bu rivayet MUALLAK diye isimlendirilir.
• Kopukluk senedin sonunda olursa bu rivayet MÜRSEL diye isimlendirilir. 
• Kopukluk senedin ortasında iki tane peşpeşe olursa bu rivayet MU’DAL diye isimlendirilir. 
• Kopukluk senedin ortasında bitane veya aralıklı olarak iki ve daha fazla ise olursa bu rivayet MUNKATI diye isimlendirilir. 
• Gürsel Gürbüz