Fıkıh: Ezan ve Kamet’in Hükümü

Ezan Sözlükte: Duyurmak, ilan etmek, çağrıda bulunmak ve seslenmek gibi manalara gelir. 

Istılahda Ezan: Farz namazların vaktini duyurmak suretiyle sünnettte sabit olan belli sözlerle müminlere namaz’ı duyurmayı ifade eden bir çağrıdır.

Ezanın Hükmü: Fıkhu’s Sunne’de Ezan özel bir takım lafızlarla namaz vaktinin girdiğini müslümanalara bildiren ve hükmen farz olan bir hükümdür. Hiç şüphesiz ezan namaz için şart kılınmış, namaz kılacak kişi ve cemaat’e ezan vacip olmakla beraber islam’ın şiarıdır.

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اِذَا نُودِيَ لِلصَّلٰوةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا اِلٰى ذِكْرِ اللّٰهِ وَذَرُوا الْبَيْعَۜ ذٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ 

Ey iman edenler! Cuma Günü namaz için (ezan okunup) çağrıda bulunulduğunda, Allah’ı zikretmeye (namaza) koşun ve alışverişi bırakın. Şayet bilirseniz bu, sizin için en hayırlı olandır. (Cuma, 9)

Nitekim bir hadiste Malik bin el-Huveyris radıyallahu anhu Rasulullah aleyhisselam’dan şöyle buyurmuştur: Namaz vakti girince aranızdan biriniz size ezan okusun ve yaşça en büyüğünüz size imam olsun. (Buhari Sahih)

Bu hadiste Rasulullah aleyhissalatu vessellem ezan okumayı emretmiştir usul ilminde emir kipi ise vücubu yani farziyeti ifade eder. 

Ezan’ın Tarihçesi

Ezan Medine’de hicret’in ikinci senesinde meşru kılınmıştır. Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin zihni halkı namaza nasıl toplayabileceği meselesi ile meşgul idi, kendisine namaz vakti girince bir bayrak dik, onu görenler birbirlerine haber verirler denildi. Fakat o bu teklifi beğenmedi, sonra borudan söz edildi ravilerden Ziyad bunun Yahudilere ait ibadete davet borusu olduğunu bildirmiştir. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem bunu da beğenmedi ve bu Yahudilerin işidir buyurdu. Ravi Ebu Umeyr demiştir ki, Resulullah aleyhisselam’e bir de çan çalınması teklif edildiyse de Resulü ekrem bu hristyan işidir buyurdu. Abdullah bin Zeyd Rasulullah aleyhisselatu vesselam’ın üzüntüsünü içinde hissederek oradan ayrıldı. Rüyasında bir melek ona ezanı ve kameti öğretti sabahleyin hemen Resulullah aleyhisselatu vesselam’a gelerek gördüklerini anlattı. Daha sonra Rasulullah aleyhisselam Allah’a hamdolsun dedi ve ardından git ve bunları ezan okuması için Bilal’e öğret, O ses olarak senden daha gür seslidir, dedi. (Abu Davud Ahmed Sahih)

Ezanın Fazileti

Muaviye radiyallahu’dan gelen rivayete göre Rasulullah aleyhisselam şöyle buyurmuştur; Şüphesiz müezzinler kıyamet gününde insanlar arasında boyunları en uzun olacak kimselerdir. (Müslim Sahih)

Bu hadis ezan okumanın bir ibadet makamı ve müezzin olmak ise Müslümana ait bir özelliktir.

Ezan’ın Okunuşu 

4 kez Allahu ekber 

iki kez eşhedü enla ilahe illallah 

iki kez eşhedü enne muhammeder resulullah 

iki kez hayya ale’s selah 

iki kez hayya ale’l felah 

iki kez Allahu ekber 

bir kez la ilahe illallah

Sabah ezanında hayya ale’l felah ve tekbir arasına tesbip eklenilir yani ‘’Namaz uykudan hayırlıdır namaz uykudan hayırlıdır.’’ denilir.

Nitekim bir hadisten Ebu Mahzure’den rivayete göre: Rasulullah aleyhisselatü vessellem kendisine ezanı öğretti. Hadiste şöyle geçer; ”Hayye ale’l felâh Esselatu hayrun minen nevm” bu sözleri sabahın ilk ezanında söyler. Allahu Ekber Allahu Ekber La ilahe illallah. (Sahih Nesai)

Kametin Okunuşu 

Allahu Ekber Allahu Ekber 

Eşhedü enla ilahe illallah

Eşhedü enne muhammeder Resulullah

Hayya ala’s salah hayya ala’l felah 

Allahu Ekber Allahu Ekber La ilahe illallah 

Hanefi mezhebinin dışında cumhur ulemaya göre böyledir. Hanefi mezhebinde kamet hanefilere göre ezan gibidir.

Ezan ile kamet arasındaki fark: Ezan yavaş okunur kamet ise hızlı okunur. Ezan ve kamette kıbleye yönelinilir. Müezzin yüzünü hayya ale’s salah derken sağ, hayya ale’l felah derken sola çevirir. 

Mezheplere Göre Ezanın Hükmü

1- Hanefi mezheb’inin çoğunluğuna göre Sünnet-i müekke bir kısım hanefilere göre vacipdir.

2- Maliki mezhebine göre Sünnet-i müekke bir kısmı müstehap olarak görmüşlerdir.

3- Şafii mezheb’inin çoğunluğuna göre Sünnet-i müekke bir kısmına göre farz-ı kifayedir.

4- Hanbelilerin hakim görüşüne göre Sünnet-i müekkedir.

Dolayıdıyla ittifakla ezan beş vakit farz namazı için sünnettir. 

Cemaatle kılınan ezan ittifakla sünnet-i müekke ama tek başına kılan kimse için sünnettir.

Nitekim sahih bir hadiste Müşrikler hendek günü Rasulullah aleyhisselam ve ashabını 4 vakit namaz kılmaktan alıkoydular tâ ki geceden Allah’ın dilediği kadar bir kısım geçene kadar. Namaz kılmak istediğinde bilal’e emretti ve bilal ezan okudu ve kamet getirdi. Resulullah aleyhisselam önce öğle namazını kıldı tekrardan kamet getirdi, ikindi namazını kıldı, tekrar kamet getirildi ve akşam kıldı tekrardan kamet getirdikten sonra yatsı namazını kıldı. (Tirmizi Sahih)

Dolayısıyla bu hadiste varid olduğu üzere bir kimse kaçırdığı namazları bir defa ezan ve her namaz için kamet getirmesi yeterli olur.

Seferde Ezanın Hükmü

Seferde ezan okumak sünnet, Hanbeli mezhebi ise seferde ezanı okumayı müstehap görürler.

Seferde ezan okuma ile ilgili şöyle bir rivayet vardır. Resulullah aleyhisselam ve ashabı seferde iken uyudular onları güneş’in hararetinden başka bir şey uyandırmadı, kalktılar Resulullah aleyhisselatü vessellem bilal’e ezan okumasını emretti ve bunun üzerine bilal radıyallahu anhu ezan okudu ve kamet getirdi daha sonra topluca namaz kıldılar. (Ahmed Sahih)

Ezan ve Kamet Duyulduğunda Ne Söylenilir?

Bir kimse ezan duyduğunda ya da kameti duyduğunda müezzi’nin söylediği sözleri söylemesi müstehaptır.

Nitekim Ebu Said radıyallah anh’dan gelen rivayete göre, Rasulullah aleyhisselam şöyle buyurmuştur: Ezan sesini duyduğunuz vakit müezzin’in dediği gibi siz de söyleyiniz. (Buhari Sahih)

Müezzin ezanı ve kameti bitirdikten sonra sizler müezzin’in ezanını duyduğunuz vakit onun dediği gibi deyiniz, sonra bana salat getiriniz. Çünkü kim bana bir defa salat getirirse onun karşılığında Allah ona on defa salat getirir, sonra Allah’tan benim için vesileyi isteyiniz O cennette Allah’ın kullarından sadece bir kula vereceği bir makamdır. O kişinin ben olacağımı ümit ederim. Her kim Allah’tan benim için vesile isteyecek olursa ona şefaatim ulaşır. (Buhari Sahih) 

Müezzinlerin Nitelikleri ve Müstehap Olan Hususları 

1- Allah rızası için ezan okuması ve hiçbir ücret kabul etmemesi.

Nitekim bir hadiste Osman bin ebi’l As şöyle demiştir: Ey Allah’ın Resulü beni kavmime imam tayin et dedim. Sen onların imamısın onların en zayıfına uy ve okuyacağın ezan için ücret almayacak bir müezzin edin buyurdu. (Ebu Davud Sahih) 

2- Müezzin’in abdestli olması.

3- Ayakta ve kıbleye yönelmeli. Hattan imam İbn munzir dedi ki ezanın ayakta okunmasının sünnetten olduğu icma ile kabul edilmiştir.

4- Müezzin hayyala dediği vakit başını ve boynunu sağ tarafa hayya ale dediği vakti ise sol tarafa çevirir.

Sahabeden olan Ebu Cuheyfe şöyle rivayet etmiştir: Ben bilal’i ezan okurken gördüm. O ezan okurken ben onun ağzından şu tarafa bu tarafı takip etmeye koyuldum. (Buhari Sahih)

5- İki parmağını iki kulağına sokması.

Nitekim sahabeden Ebu Cuhayfe şöyle demiştir: Ben bilal’in ezan okuyup dönerken gördüm ağzını şu tarafa ve bu tarafa çeviriyor iki parmağı da kulağında bulunuyordu. (Tirmizi Sahih)

6- Yüksek sesle ezan okunması.

Nitekim Rasulullah aleyhisselam müezzinin sesinin uzandığı yere kadar cin, insan ya da herhangi bir şey onun sesini işitirse mutlaka kıyamet gününde onun lehine şehadet edecektir. (Buhari Sahih)

Cabir radıyallahu anh rivayetine göre Rasulullah aleyhisselatu ve’s sellem ezan duasını kendisinden şöyle duyduğunu rivayet etmiştir;

اللهم رب هذه الدعوة التامة والصلاة القائمة ات محمد الوسيلة والفضيلة وابعثه  مقام محمود  الذي وعدته 

Ey bu eksiksiz davetin ve kılınacak olan namazın rabbi olan Allah’ım Muhammed’e vesileyi üstün fazileti ver ve onu kendisine vaat ettiğin makamı Mahmut’a eriştir. Diyecek olursa kıyamet gününde şefaatim ona nasip olur. (Buhari Sahih)

Ezan ve Kamet Arasında Yapılan Dua

Bir Müslüman ezan ile kamet arasında çokça dua yapması müstehap olmakla beraber kişinin dualarının kabul edeceği bir zaman dilimidir.

Nitekim Enes radıyallahu anhu şöyle rivayet etmiştir; Rasulullah aleyhisselatü vesselam şöyle buyurdu: Ezan ile kamet arasında yapılan dua geri çevrilmez. (Tirmizi Sahih)

Hemen şunu ifade edelim ki ezan ile kamet arasında bir surenin miktarının olması söz konusudur. Ezan ile kamet arasında insanların namaza hazırlanması kadar gelecek bir süre olması gerekir. Bu konuda İbni Battal rahimullah der ki, bu vaktin iyice girip namaz kılacakların toplanmasına imkan verecek bir süre dışında belli bir sınırı yoktur. (Hafız İbni hacer Fethul bari)

Ezandan Sonra Mescitten ÇI1kmak Nehyedilmiş ve Doğru Görülmemiştir.

Nitekim bir hadiste müezzin ezan okunduğu anda bir adam kalkıp yürümeye başladı. Ebu Hureyre gözüyle onu takip etti nihayet mescitten çıkınca Ebu Hureyr’e dedi ki bu adamın yaptığına gelince o Abu’l Kasıma/Muhammed aleyhissalatu vesseleme asi  olmuştur. (Sahih Müslim)

Ezan ve Kametin Sıhhat Şartları

Dört mezhep imamının üzerinde ittifak ettikleri sıhhat şartlar;

1- Vaktin girmesi

2- Ezan ve kametin kelimelerinin tertibi bir şekilde okunması. 

3- Ezan ve kameti sadece bir kişinin okunması. 

4- Ezan ve kametin Müslüman tarafınca okunması 

5- Ezan ve kametin tek başına ise kendisi, cemaatle namaz kılıyorsa hepsinin duyacağı bir şekilde okuması.

Ezan ve Kametin Mekruhları

1- Ezan ve kametin kelimelerini uzatmak.

2- Sesi çirkin biri tarafından okunmasının kerih görülmesi.

3- Ezan ve kamette sünnetin birini yerine getirmemek. 

4- Ezan ve kametin nağmeli şarkı gibi söylemek.

Kadınların Ezan ve Kamet Okunması ile İlgili Hususlar;

Cumhur ulemaya göre kadınların ezan okuması sahih değildir. Gerek tek başına ve gerekse cemaat halinde kamet ve ezan getirmezler. Malikiler kadınların ezan okumalarını mekruh saymakla beraber kamet getirebileceğini söylemişlerdir.

Ebu Hanifi göre ise hadisteki yasaklama ezan ve kametin sıhhati için değil vacipliği içindir yani ezan ve kamet kadınlar üzerine vacip değildir demiştir. Ancak yerine getirdikleri zamanda geçerli olur demiştir.

Ebu Hanife’nin bu görüşü racih olan görüştür. 

Nitekim Ayşe annemiz radıyallahu anhe ezan okuyup kamet getirdiği sonra da kadınların ortasına geçip onlara imam olduğu rivayet edilmiştir.  (Beyhaki Sahih)

Gürsel Gürbüz