İsim ve Sıfatlar Açısından Tefvid Nedir?

Allah’ın müteşabih olan sıfatları konusunda ayet ve hadislerden varit olan isim, sıfat ve fiillerinin manasını Allah’a havale edilmesidir. Selef Alimlerimiz Allah’ın sıfatları konusunda Tefvid metodunu benimsemiş ve onu isim sıfatları konusunda bir ilke olarak kabul etmişlerdir.

İmam Ebu Hanife’nin Tefvid görüşü ile ilgili şöyle demiştir; Allahu Teala’nın kelamı vardır, bizim kelamımız gibi değil, işitir bizim işitmemiz gibi değil, kelamı harf ve aletlerle değil, harfler mahluktur ama Allah’ın kelamı mahluk değildir. Allah vardır ama hiçbir varlığa benzemez. Allah hakkında var demek yani cisim, cevher, araz, had, sınır, bir eşi, misli ve benzeri olmaksızın var demektir. Kur’an’da zikrettiği üzere yed, vech ve nefis diye sıfatları vardır. Kur’an’ın zikrettiği yed, vech ve nefis gibileri onun keyfiyetsiz sıfatlarıdır. Yed sıfatı kudret veya nimet de denilemez. Çünkü burada sıfat iptal olunur, bunları kaderciler ve mutezilenin görüşüdür. Lakin Yedullah demek onun bir sıfatıdır ve keyfiyetsiz aynı şekilde Allah’ın rızası ve gazabı da onun keyfiyetsiz birer sıfatıdır. (Fikhul Ekber 26)

Allah’ın İsimleri ve Sıfatları Tefvikidir;

Kur’an ve Sünnette zikri geçmeyen isimler Allah hakkında kullanılamaz. Sıfatlarda, fiillerde veya medh/övülen isimlerinden alınan isimlerin cumhur’un yanında tercih edilen görüşe göre uluhiyet ve rububiyetin kemal’inden noksan sıfatlarla nitelendirilmesini vehmedileceğinden dolayı, Allah hakkında Kur’an ve Sünnette geçmeyen lafızları kullanmak caiz değildir. Alimlerin Allah’ın isimlerinin tevkifidir sözündeki kastettikleri budur.

Allah’ın İsimleri Temelde İki Görüş Üzeredir. 

1-  Allah’ın isimlerinin vahye dayalı yani tevkifi olması, 

2- Bir insanın caiz olmayan yöntemle kıyas ve akıl ile Allah’a isim vermeleri. 

Ehli sünnet alimlerimiz; Allah’ın isimlerinin ve sıfatlarının tevkifi olduğunu söylemişlerdir. Dolayısıyla Allah’ın Kur’an ve sünnete geçmeyen herhangi bir isimle isimlendirilmesi veya bir vasıfla vasıflandırılması caiz değildir. Bu hususta akıl ve kıyasın hiçbir geçerliliği yoktur. 

• Bağdadi; Allah’ın isimleri ve sıfatlarının kaynağı şeriattır. Ümmetin icması, akıl, bilim ve kıyas yolu ile Allaha isim verilemez. 
• İmam Eş’ari ve Eşarilerin çoğunluğu ve bağdatlı mutezililer bu görüştedir. 
• İmam Gazali isimlerin tevkifi olduğunu söylemiş ama sıfatların böyle olmadığını söylemiştir. 
• Basralı Mutezilelere göre ise Allah’ın isimleri tevkifi olmadığı görüşündedirler. Onlara göre akıl kabul ettikten sonra Allahı bir isimle isimlendirimede bir sakınca yoktur. Bunlar Allah’a kıyas yoluyla isim vermenin caiz olduğunu söylemişlerdir. 
• Ehli Sünnet Alimleri; Allah’ın isim ve sıfatlarının tevkifi olup Allah’ın hakkında ancak hatadan uzak Kur’an ve Sünnette geçen isim ve sıfatların kullanılabileceği görüşünü serd etmişlerdir. Bu en doğru olan görüştür.

Allah’ın İsim ve Sıfatları Konusundaki Esaslar;

1- İsim ve sıfatlar; Teşbih, tecsim, tağyir, tevil, ta’til tekyif ve tahrif yasaktır.

2- Allah’ın vahdaniyeti; Allahı birleyen ve şirkten tenzih eden isim ve sıfatlar vardır. Bunlar; Aliy, vahid, vitir ve kafi gibi isim ve sıfatlardır.

3- Sebebiyet, illet yada malum; Allah dışında her şeyin onun eseri ve yapısı olduğunu ifade eden isim ve sıfatları vardır. Allah’ın Alim, Kadir, Seyyid, Celil, Bedi, Halık, Melik ve Cabbar gibi isimleri örnek verilebilir.

4- Allah’ın her her şeyden tenzih etmek; Yeryüzünü, gökyüzünü ve tüm varlıkları idare ve tasarruf ettiğini ifade eden isim ve sıfatları vardır; Allah’ın El-Kayyum, Kerim, Sabır, Rauf, Samet, Hamid, Mevla, Muiz, Muzil, Muhsin, Mumit gibi isim ve sıfatları vardır.

İsim ve Sıfatları Konusunda Başlıca İlkeler; 

1- Sıfatları ayet ve hadislerde geldiği gibi kabul ve ispat etmek.

2- Onlara keyfiyet kazandırmadan iman etmek.

3- Sıfatlar konusunda eksi ya da ilave yapmamak.

4- Sıfatlarla ilgili sadece ayet ve hadislerden gelen hükümlere göre konuşmak.

5- İsim ve sıfatları her türlü kusurdan tenzih etmek.

6- Sıfatları teşbih/benzetme yapmadan kabul etmek.

7- Sıfatları yorumlayarak tahrif etmemek.

8- Allah’ı sıfatlarını temsiliyetini reddetmek.

9- Sıfatları Ta’til/İptal) etmemek.

10- Sıfatları Tevil/Yorum etmemek. 

11- Sıfatları Tağyir/Değiştirmemek.

12- Sıfatlara Keyfiyet/Nasıllık kazandırmamak.

13- Sıfatları konusunda sorgulamamak ve sükut etmek.

Ahmed b. Hanbel, sıfatların mecazi olmayıp hakiki olduğunu, bu tür yorumlar yapanların bid’at işlemiş olacaklarını savunur. (Ebu Bekir Ahmed b. Muhammed el-Hallal, el-Akide)

Allah Resulü aleyhisselam sahebeye isim ve sıfatları öğretirken onlar bunları geldiği gibi iman ederek, nasıllığını ve niceliğini araştırmıyorlardı. Dolayısıyla sahabeler hiçbir şekilde sıfatları keyfiyetini öğrenme noktasında soru sormamış ve bu soru imam Malik’in ifadesi ile bid’attır.

İsim ve sıfatların en önemli kaidesi Allah kendisini kitabında, Resulullah aleyhisselam sünnetinde bizlere sıfatları nasıl tanıtmışsa başta sahabe ikram olmak üzere, selef alimlerimiz nasıl iman etmişse! Biz de aynı şekilde keyfiyetsiz bir şekilde iman etmekle mükellefiz.

Gürsel Gürbüz