Fıkıh: Taharet/Temizlik Bölümü

Taharet Sözlükte; “temizlenmek ve arınmak gibi manalara gelir.

Istılahda Taharet (tuhr) maddi pislik (necaset, habes) veya manevi pislik’den (hades) temizlenmek suretiyle hadesi gidermek anlamında kullanmakla beraber gusül ya da abdestsizlik gibi belli azaları özel bir şekilde yıkamak olarakda ifade edilir.

Taharet (Temizlik) kelimesinin karşıtı necasettir (pislik). Necis pis anlamında, habes ise maddi necaset yani pis/necis şey manasına gelir. 

Taharet hükmü ile ilgili istibra ve istinca kavramlarıda temizlik olarak kullanılan kavramlardır.

Taharet İki Kısımdır.

Hades/Manevi Temizlik ve Necaset/Maddi Temizlik 

1- Manevi Temizlik; Gusül ve Abdest olmak üzere iki türlüdür 

a) Farz Olan Gusül; Bu manevi temizliktir.

1-Cünup

2-Hayız

3-Nifaz

4-Ölünün yıkanması

Yine bunla beraber sünnet olan durumlarda gusül abdesti almak söz konusudur.

1- Cuma 

2- Bayram günleri

İster farz yada ister sünnet olsun gusül bütün bedeninin temizlenmesidir.

b) Farz Olan Abdest; Bu manevi temizlik her türlü abdestsizlikten sonra bir kimsenin belli azalarının yıkamak suretiyle farz olan yerleri temizleyerek farz olan namazları kılmasıdır. Yine bununla beraber nafile namazlar içinde abdest almak söz konusudur.

2- Maddi Temizlik; Bu mekanın, bedenin ve ve elbisenin necasetten/maddi kirlilikten temizlenmesidir. Bunlar insan, hayvan dışkısı, idrar yada buna benzer şeylerin mekan, beden ya da elbiseden temizlenmesini ihtiva eder.

Hangi Sularda Abdest ve Gusül Alınabilir?

Yağmur suyu, nehir suyu, çeşme suyu, dolu suyu, kar suyu, deniz suyu ve kaynak suyu gibi sıvılarla abdest alınabilir. 

Suların Hükümleri; 

1- Kullanılmasında herhangi bir problem olmayan temiz artıklar. Bu ağızlarında bir şey bulunmayan şeyler için geçerlidir.

1-İnsan

2-At

3- Yenilen hayvanlar

 Bunlardan arta kalan sular temizdir.

2- Kullanılması caiz olmayan pis su; 

1-Köpek

2- Domuz

3-Pars

4-Kurt 

Benzer yırtıcı hayvanların içtiği sulardan arta kalan sular pisdir.

3- Temiz suyun bulunmasıyla birlikte kullanılması Mekruh olan artık sular; 

1- Kedi

2-Tavuk

3-Doğan

4-Şahin

5-Çaylak 

6-Akrep

7-Fare

Benzeri hayvanların içtiği arta kalan sular mekruhtur.

4- Temizleyici olduğuna hükmedilenmeyen şüpheli artıklar;

1- Katır

2-Eşek

 Kişi başka temiz su bulamazsa bununla abdest alabilir yada teyemmüm eder. 

5- Pis akıcı olmayan necasetin karıştığı durgun haldeki su ve içinde necaset eseri beliren ve suyu değiştiren şu durumlarda suyun pis olduğuna hükmedilir.

1- Tat

2-Renk 

3-Koku 

Bu üçüsü varsa, suyun pis olduğuna hükmedilir.

6- Temiz fakat abdest ve gusülde temizleyici olmayan sular; Bunlar mus’tamel kullanılmış sulardır. 

Kuyuların Temizlenmesinin Hükümleri;

Küçük Kuyuların Durumu; Aşağıdaki durumlarda küçük kuyu’lardaki suyun tamamı boşaltılır. Bunlar;

1- Hayvanların dışkıları.

2- Az da olsa bir damla kan veya şarabın kuyuya düşmesi. 

3-Domuz, köpek, koyun ya da insanın kuyuda ölmesi. 

4-Küçük de olsa kuyuya düşen hayvanın şişmesi ile her halükarda kuyudaki suyun tamamı ile boşaltılır.

Aşağıdaki Durumlarda Büyük Kuyuların Durumu;

1- Bir nehre bağlı ya da büyük kuyuyu boşaltmak mümkün olmuyorsa 200 kova ile boşaltılır.

2- Kuyuda tavuk ve kedi gibi benzeri hayvanlar ölürse 40 kova ile boşaltılır.

3- Fare veya benzeri bir hayvanlar ölürse 20 kova boşaltılır.

Sular Şu Durumlarda Pislenmez;

1-Güvercin tersi.

2-Kanı olmayan balık, kurbağa, su hayvanları, sinek, sivrisinek, arı ve akrep gibi.

3-Bedeninde neceset bulunmaması şartıyla insan ve eti yenilen hayvanın kuyuya düşmesiyle su pislenmez.

4-Necaset/Pislik bulunmayan, salyası suya değmeyen katır, eşek, yırtıcı kuşlar ve vahşi hayvanların suya düşmesiyle pislenmez. 

5- Sabun, safran, sedir ve kafur gibi tat, koku ve renk birini değiştirdiği suyla temizlik, abdest ve gusül yapmak caizdir.

Hangi Sularla Adest Alınmaz; 

Ağaç, meyvalerdan akan su, sirke, gül suyu, bakla suyu, et suyu ve başka bir maddenin karışıp tabiatının bozduğu tüm sularla gusül ve abdest alınmaz. 

İttifakla Necasetin Kısımları;

1- Ölü Hayvanın Hükmü: Resulullah Aleyhisselam hadislerinde ”iki ölü balık ve çekirge bizlere helal kılınmıştır’’. (İbn Mace) 

Bu hadisi kapsamında balık ve çekirge dışında yaşayan ve eceli ile ölmüş insan, kuş ve hayvan ölüleri yada bu canlılaradan koparılan uzuvlar ölü/leş hükmündedir. 

Nitekim hadiste; Yaşarken hayvandan koparılan herhangi bir vücut azası ölüdür. (Ebu Davud)

Fakihlerin geneli ölü hayvanın derisi, kemikleri ve sinirleri necis olduğunu söylemişlerdir. Hanefi mezhebi ise tabaklanması haricinde cumhur ulema ile aynı görüşte iken, Hanefiler cumhura muhalefet ederek tırnak, gaga, pence, toynak, boynuz ve diş noktasında muhalefet etmiş bunların temiz olduğunu söylemişlerdir. 

Fakihler ölü hayvanların yün, saç, kıl ve tüylerin temiz olduğuna dair görüş bildirmişlerdir. Şafi mezhebi muhalefet ederek bunların necis olduğunu söylemiştir. 

Rasulullah, sahabe ve onlardan sonraki selef, ölü/leş hayvanın sadece eti haram olduğunu söylemişlerdir. Bunun dışında onların deri, diş, kemiği, saç, yün, kıl ve tüyler helaldir. İbni Abbas aynısını söylemiş ve bu şekilde fetva vermiştir.

Karınca, sinek, kurt, arı ve pire gibi akıcı kana sahibi olmayan hayvanların ölüsü fakihlerin geneli katında temizdir. Bu görüşe şafi mezhebi muhalefet ederek necis olduğunu söylemişdir. Şafiler aynı zamanda ölünün içerisine düştüğünde ve suyu değiştirmediği sürece mazur karşılanır demişlerdir.

Cabir Radıyallahu anhu’nun Rasulullah aleyhisselam’dan rivayet ettiği hadisde Eşeklerin bıraktığı su ile abdest alalım mı? Diye soruldu. Dedi ki, Evet aynı şekilde tüm yırtıcı hayvanların bıraktıkları su içinde durum böyledir. (Daraktuni)

2- Akan Kan; İnsanlardan ve hayvanlardan akan kan ittifakla necisttir. Alimlerimiz şehidin kanı konusunda ihtilaf etmişlerdir. Kimileri necis olduğunu söylemiş tercih edilen görüşe göre onun temiz olduğudur. 

Buhari bize Müslümanların yaraları ile beraber namaz kıldıklarını zikretmektedir. Nitekim Ömer Radıyallahu anh’ın yarasından kan akar bir halde iken namaz kıldığı bilinen bir husustur.

3- İnsani Atıklar: İdrar, mezi, vedi ve çok kusmuk ittifakla necistir. Ama meni hakkında ihtilaf vardır. Kimisi necis desede tercih edilen görüşe göre meni temizdir. 

Nitekim; Aişe annemizin şu sözüdür; Ben Resulullah’ın elbisesinden meni eğer kuru ise ovalardım yaş ise yıkardım. (Müslim)

4-Hayvan Atıklarının Durumu

a) Eti Yenmeyen Hayvanlar; İdrar ve dışkıları ittifakla necistir. 

b) Katır ve eşeklerin dışkılarının sokaklarda çok olması zorluğun kaldırılması sebebiyle mazur görülmüştür. 

c) Eti yenilen hayvanların atıkları tercih edilen görüşe göre Maliki ve Hanbel’in mezhebinin temiz olduklarına dair görüşüdür. Hanefiler bunun hafif neceset olduğunu söyleselerde, aslında onlar temize daha yakın olduklarını haber vermek için bunu söylemişlerdir. Şafi mezhebi bunların necis olduklarını söyleyerek şaz kalmışlardır.

Necis Canlılar; Köpek ve domuz fakihlerin geneli bunların necis oldukları konusunda ittifak etmişlerdir.

Nitekim Rasulullah aleyhisselam; Eğer köpek sizden birinin su kabından su içerse kabın suyunu boşaltın, kovayı bir kez toprakla olmak kaydıyla 7 kez yıkayın. (Abu Davud)

Bu durumuda domuz köpekten daha kötü bir duruma sahip olması nedeni ile necisliği köpeğe kıyas edilir.

5- Necis Sıvılar; İçki ve şarap gibi alkollü içecekler fakihlerin geneli bunların necis oldukları konusunda ittifak etmişlerdir. Eğer bunlar sirkeye dönüşürse temiz olana dair görüş birliğine varmışlardır.

Necasetten Temizlenme Yöntemleri;

Beden, ayakkabı, elbise pisliği, yerdeki pislik, hayvan derileri ve cam gibi saydam yüzeyleri su ile yıkayarak temizlenir. Su yoksa güneş, hava, ovalama gibi teknikler ile temizlenebilir. 

Bayanların elbiselerin yere değen kısımları etek ve pardesü kenarları Rasulullah efendimizin ifadesiyle; Pislikten sonraki toprak onun pisliğini temizler (Ebu Davut) hadisi gereğince yerin elbiseyi temizlediği kabul edilir.

Nitekim Aişe annemizin rivayetinde; Yerin temizlenmesi kurumasıdır. (Beyhaki) 

Sizden biriniz terliği ile pisliğe basar ise toprak onun için temizleyicidir. (Ebu Davud) 

 Nitekim Efendimiz aleyhisselam; Deri tabaklanır ise temizlenmiş olur. (Müslim)

Nitekim Resulullah Aleyhisselam kendisine farenin içerisine düştüğü yağdan rasulullah’a sorulduğunda necaseti ve çevresindekileri atın yağınızı yiyin (Buhari)

Eğer bu necaset parçalanıp gıdaya karışmadan önce idrak edilebilirse bu temizdir. Yok eğer parçalanmış ya da şişmişse bu necis olur.

İstincanın Hükmü; 

Erkek idrar eseri gidip kalbi kanaat getirinceye kadar istibra yapmalıdır. Bu öksürme, yürüme, yan üzerine yatarak yahut oturmak şeklinde gerçekleşebilir.

Küçük ve büyük abdestten sonra istinca temizlenmek sünnettir. Peçete, taş ve su gibi şeylerle temizlenmek caizdir. Yıkamak en efdalidir.

İstinca kullanımında caiz olmayan kemik, tezek, yiyecek ve kıymetli şeylerle istinca yapılmaz. Sağ elle de istinca yapmak caiz değildir. Yellenmeden dolayı istinca yapılmaz.

Gürsel Gürbüz

www.gurselgurbuz.com