Usulu Fıkhı: Kur’an

K-R-E fiilinden türeyen Kur’an; Okumak, beyan etmek ve açıklamak gibi manalara gelir.

İslam Istılahında Kur’an; Allah subhanallah ve teala tarafından Cebrail aracılığıyla Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem’e Arap dili ile indirilen ilahi öğretileri ihtiva eder.

Kur’an mushaflarda yazılı olarak tevatür yoluyla bizlere ulaşan, kendisinin okunmasıyla ve amel edilmesi ile Müslümanlığın ortaya çıktığı, okunmasının ibadet olduğu, onun öğretilerinin egemen kılınması, onun insan hayatına dair küçük büyük her alanda temel hükümleri vaaz etmesi, onun bir harfini inkar etmenin kafir sayıldığı ve islam ilahi nizam’ın ilahi temel yasaları ve hükümlerini ihtiva eden kutsal bir kitaptır.

Kur’an’nın hem lafzın hem de manası Allah’tandır. Arapça olarak indirilen bu kitap lafızları ve üslubu da Arapça olarak inmiştir. Tevatür yoluyla gelen kur’an Allah’ın evrensel ilahi yasalarıdır. Son ilahi kitap olmakla beraber, getirdiği kanunlar ve hükümler kıyamete kadar tazeliğini korur. Kur’an bize kadar hiç bozulmadan değişmeden gelmiş ve Peygamberimizin Resul oluşu en büyük mucizesidir. Dolayısıyla Kur’an Allah’ın kulları için hayatlarını ve yaşamlarını biçimlendiren ilahi değer yargılarıdır. Bu kitap sosyal, siyasi, ekonomik, akidevi, ahlaki, eğitim, bilimsel ve hayatın her alanında Rabbani prensip ve kriterler vaaz etmiştir.

Kur’an Resulullah aleyhisselatu vesselam’e nazil olan ilahi bir mucize, ilk ayeti ikra ve son ayeti Maide 3’tür.

Kur’an 23 yılda parça parça indirilmiştir. Kur’an’ın bir kısmı Mekke’de bir kısmı Medine’de nazil olmuştur. Mekke’de nazil olan ayet ve sureler islam akidesini açıklar Allah’a, meleklere, kitaplara, Resullere, cennet, cehennem, Ahirete iman ve dinin asıllarını açıklar.

Medine’de nazil olan ayet ve sureleri ise birçok fıkhi esasları, devlet tanzimi, hükümet, aile, ahlak, ceza hukuku ve buna benzer hukuk normlarını ihtiva ettiği gibi barış, savaş, yönetim şekli, sosyolojik, siyasi ve ekonomik hayatı ilgilendiren değer yargılarına vaaz eder.

Kur’an, manası ve lafızlarının hiç bozulmadan tevatür yoluyla nesilden nesile aktarılan bir kitaptır. Rasulullah (s) ezberlemiş ve cebrail Rasulullah aleyhisselam’ın vefat etmeden bir yıl öncesinde iki defa Resulullah’tan Kur’an’ı dinlemiş ve sahabeler ezberlemiş nesilden nesile bu şekilde aktarılmıştır.

Kur’an asıldır ve beyan edilen hükümleri vaaz eder. Sünnet ise bunların usulunü ve tatbikini açıklar.

Kur’an’da mücmel olarak beyan edilen hükümleri tam olarak sünnet açıklar. Mesela kur’an’da zekat emredilmiş ama detayları yoktur. Zekatın detayı olan nisap ve miktarı ise sünnet açıklamıştır. Manası anlaşılmayan bir kısım kelimeleri de sünnet açıklamıştır.

Kur’an’ın içine aldığı hükümler; İbadetler, kefaretler, muamelat, aile hukuku, ceza hükümleri, hukuk normları, idare eden ve idare edilenler arasındaki ilişki sosyal, siyasi kurallar, ekonomik ilkeler, Müslüman ve gayri müslimlerle olan ilişkiler gibi bir çok konuyu ihtiva eder.

Kur’an’ın Anlaşılmasında Takip Edilen Metod; 

1- Manası açık olmayan ayetleri anlamak için, manası açık olan ayetlere başvurmak.

2- Rasulullah’ın sünnetine başvurmak. 

3- Ayetlerin inmelerine sebep olan esbab-ı nüzul hadislerine başvurmak.

4-Kur’an’ın indiği zamandaki arapların örf, adet ve üsluplarına başvurmak gerekir.

Kur’an Mucizevi Oluşu;

1- Kur’an’ın arapça dil bilgisi ile belağat ve fesahatı ile mucizedir.

2- Getirdiği hükümler tam bir uyum içindedir. 

3- Geçmiş tarihten bahsetmek suretiyle doğru ve tutarlı bir aktarım yapar.

4-Geleceğe dair malumatlar vermesi.

5- Sosyal, siyasi, ekonomik ve ahlaki değer yargılarıyla insan fıtratına uygulanabilirliği.

6-Kur’an bilimsel ayetleri ile ilme değer vermesi.

7- Hukuk ve ceza normları mücizevi oluşu.

Kur’an ile Kudsi Hadis Arasındaki Fark; 

1- Kur’an lafız ve mana olarak Allah’tandır ve mütevatirdir.

2- Okunması ibadettir. 

3- Namazda kıraati kur’an’la sahih olur.

4- Allah kelamıdır.

Kudsi Hadis;

1- Manası Allah’tan lafzı peygamberdendir.

2- Bütünüyle Mütevatir değildir.

3-  İbadet olarak geçmez.

4- Namazda okunmaz

5- Hem Allah’a hem de peygambere nispet edilir. 

Vahyin Kısımları; 

1- Vahiy Metluv; Bu Allah’ın Cebrail aracılığıyla peygamberine indirdiği kur’an’dır. Manası ve lafızları Allah’tandır. Okunurken ibadet sayılan ve namazda kıraat edilen ve kulları için kesin emir veya saklar ihtiva eden ilahi öğretilerdir.

2- Vahyi Gayri Metluv; Bundan maksat hadislerdir. Hadisler manası, lafızları peygambere ait ve namazda okunmaz.

Kur’an’ın Hükümlere Delâlet Şekilleri;

Kur’an’ın hükümlere delaleti bazen kat-i bazen zannidir. Bu ayetlerdeki lafızların ihtimallerin bulunup bulunmayışına ve birden fazla manaya açık olup olmayacağına göre değişir.

1- Kitabın hükümlere delaleti kat-i oluşu; Kitabta ayetlerin hükümlerinin sadece tek manaya gelen, lafızlarda birden fazla mana ihtimali olmayan ve hükümler kat-i naslardır. Buna örnek; miras hukuku ve ceza kanunları olan hadler kat-i meseleler kısmındandır.

2- Kitabın hükümlere delaleti zanni oluşu; Yer alan hükümlerin lafızların birden fazla manaya açık ise o zaman hükümlere delaleti zanni olur. Buna örnek; Kuru lafzı. Gerek hayızın adet suresi, gerekse iki adet arasındaki temizlik süresini kast edilmiş olma ihtimali vardır.

Kuru kelimesi Arapçada müşterek iki anlam taşır. Müçtehidler içtihat ve istinbat farklılığından dolayı farklı tanıma sebep olmuştur. Nitekim kimi müctehid alimler buradan maksat hayız diğer müçtehid alimlere göre buradan maksat tuhur/temizliktir demişlerdir.

3- Kitabın hükümlerinin beyan edilişinin icmali oluşu;

Rabbimiz Allah kerim kitabında bazen mutlak anlamda icmali hükümler vaaz eder. Buna örnek; Namaz, zekat, hac, oruç gibi ibadet türlerini Allah toplu bir şekilde emretmiştir. Detay yada tafsilatlarını sünnete bırakmıştır. 

4- Kitabın hükümlere delaleti ilke ve kurallara bağlı oluşu; Buna örnek; Akitler hukuku ile ilgili naslar, dürüst olmak, sözünü yerine getirmek ve şura gibi akitler. 

5- Kitabın hükümlere delaletinde tafsilatlı oluşu; Allah kur’an-ı kerim’de bazı hükümlerini tafsilatlı bir şekilde açıklamıştır. Buna örnek; Miras, aile hukuku ve buna benzer hükümler tafsili yani detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

6- Kitabın hükümlere delaletinde emir, farz, vacip ve mübah oluşu;  Kur’an-ı Kerim’de Allah bir fiili emretmesi, fiil ya da faili övmesi, fiil veya failin sevdiğini ifade etmesi, doğru-hoşnut olarak nitelendirilmesi ya da bir fiil ve fail üzerine yemin etmesi gibi durumlarda bu hükümlerin ya vacip ya da mendup olduğunu gösterir. 

Eğer fiil ya da failin yapılmasını kesin tarzda istendiğini gösteren başka bir unsur bu siganın yanında yer almışsa, bu filin hükmü farz, vacip yada mendup dur. Eğer birden fazla emir var ise bu farz hükmünü alır.

Fiilin helal kılındığına izin verildiğini, günah ve zorluk kaldırıldığını ifade eden lafızlar eğer Kur’an’da kullanılmış ise bu mübahtır. Yani kişinin yapıp yapmama konusunda serbest olduğunu gösterir.

Allah bir fiili tam tersini istemesi, fiil ve faili kötülemesi, fiili işleyene lanet etmesi, hayvanlara ve şeytanlara benzetmesi, fiilin dünyayı ve ahireti bir azaba sebep olarak göstermesi, kötü, çirkin ve pislik olarak tanımlaması, şeytana ve onun süsüne nispet etmesi, insanlar arasında düşmanlık ve nefrete sebep olması bu fiillerin ya haram yada mekruh olduğunu gösterir.

Tek başına gelen bir siga fiilin kesin olarak terk edilmesi gerektiğini gösteriyorsa yada bir siga ya da filin yapılmamasını gösteren başka şiddetli tehdit ifadesi içinde bulunduran bir fiil ve söz konusuysa bu haramdır. Aksi takdirde bu mekruhtur.

Gürsel Gürbüz

www.gurselgurbuz.com